Zdolności poznawcze a prowadzenie pojazdu

Prowadzenie pojazdu to czynność złożona. Dotyczy nie tylko fizycznego sterowania autem, ale  także skomplikowanego procesu poznawczego, który angażuje nasz umysł na wielu płaszczyznach. Szybkość przetwarzania informacji,  uwaga i skupienie, pamięć operacyjna, percepcja przestrzenna i zdolności decyzyjne — to wszystko ma ogromne znaczenie w kontekście bezpiecznego i efektywnego prowadzenia pojazdu. Co warto wiedzieć o zdolnościach poznawczych? Jaką rolę odgrywają w procesie prowadzenia pojazdów mechanicznych? O tym przeczytasz w naszym dzisiejszym wpisie. 

Czym są  zdolności poznawcze? Wyjaśnienie terminu w kontekście kierowców

Zdolności poznawcze to  proces polegający na odbieraniu wszelakich informacji z otoczenia, analizowaniu ich i ponownym wprowadzaniu w postaci jakiejś reakcji. Innymi słowy, są to umiejętności, które wykorzystujemy do wykonania każdego zadania — od stosunkowo prostego do bardziej złożonego. 

Do zdolności poznawczych zaliczyć możemy m.in. uwagę i skupienie, percepcję (spostrzeganie), pamięć oraz szybkość przetwarzania informacji. Wszystkie te aspekty brane są pod uwagę w trakcie przeprowadzania badań psychologicznych dla kierowców zawodowych. Obniżone zdolności poznawcze mogą nie tylko bezpośrednio wpływać na jakość samej jazdy samochodem, ale przede wszystkim stanowić zwiększone ryzyko spowodowania wypadku drogowego. 

Badania psychologiczne kierowców sprawdzające sprawność umysłową oraz zdolności poznawcze

Badania mające na celu sprawdzenia i ocenę stanu intelektualnego kierowcy, w tym zdolności poznawczych wykonuje się zarówno w przypadku  kierowców kat C-E, jak i osób starających się o pozwolenie na przewóz osób i rzeczy. Co ciekawe, w 2024 roku w życie wejść ma unijny przepis, który nakazywał  będzie osobom po 65. roku życia przechodzić dodatkowe badania lekarskie, w  celu przedłużenia ważności prawa jazdy. Obecnie taki wymóg dotyczy wyłącznie kierowców zawodowych. Osoby do 60. roku życia mają obowiązek wykonywania badań lekarskich co 5 lat, natomiast osoby po ukończeniu 60. roku życia co 2.5 roku. 

Jakie aspekty umysłowe sprawdzane są w trakcie badań psychologicznych kierowców? 

• Szybkość przetwarzania informacji — ma na celu ocenę zdolności kierowcy do szybkiego odbierania oraz przetwarzania informacji  w czasie rzeczywistym. Takie badanie pozwala sprawdzić czas reakcji na bodźce zewnętrzne, a także poprawnej identyfikacji wzorów i różnić w przedstawionych informacjach. 
• Uwaga i skupienie — to badanie ma za zadanie ocenę zdolności kierowcy do utrzymania koncentracji na zadaniu, pomimo  występujących potencjalnych przeszkód. Testy zdolności poznawczych na uwagę i skupienie mogą wymagać monitorowania i reagowania na zmieniające się sygnały lub wykrywania specyficznych bodźców w tle.
• Pamięć operacyjna — ma za zadanie ocenić zdolność kierowcy do przechowywania i manipulowania informacjami w pamięci krótkotrwałej. W trakcie przeprowadzania testu od kierowcy wymagane będzie zapamiętywanie i porównywanie różnego rodzaju elementów. Zadanie może również polegać na rozwiązywaniu problemów z pamięcią. 
• Zdolności przestrzenne — wśród zdolności poznawczych wyróżnia się także zdolności przestrzenne, których badanie ma na celu ocenę umiejętności kierowcy w zakresie rozumienia i interpretacji informacji przestrzennych. Testy te mogą wymagać orientacji przestrzennej, w tym rozpoznawania wzorów przestrzennych, a także manipulowania obiektami trójwymiarowymi. 
• Umiejętność podejmowania decyzji — szybkie, a jednocześnie rozważne podejmowanie decyzji jest bardzo ważne w kontekście bezpiecznej jazdy samochodem. Badania psychologiczne kierowców mają na celu analizę zdolności kierowcy do oceny sytuacji na drodze, w tym przewidywania konsekwencji pewnych działań i podejmowania trafnych decyzji.